पाषाण कमळ
गर्द सभोतीची सर्वेसर्वा अश्विनी काही ना काही कामात व्यग्र असते. सोमवार ते
शुक्रवार पहाटे पहाटे पुण्यातील कुठल्यातरी आडवाटेवर सायकल घेऊन ती नक्कीच दिसते,
आणि शनी -रविवारी सहयादरीतील कडया कपाऱ्यात.. अश्विनी फेमस सह्याद्रीतला चहा
मिळावा म्हणून “अश्विनी ये ना” अशी साद मी घातली, जुने मैत्रीचे टेकडीवरचे काही
फोटोही पाठवले.. आणि, नवस फळाला लागला, माझी साद ऐकण्यात आली, आणि आम्ही २६
जानेवारीला पहाटे पहाटे ताम्हिणी परिसर गाठला.
.jpeg)
ओढा शुष्क, सुकलेला.. दगडगोटयांचा, खंडकांचा, मध्येच एखादी मोठ्ठी शिळा ओढ्यात
होती. दगडगोटयांचा गोल मटोल आकार पावसाच्या प्रवाहामुळे असावा.
आता अजून सपाट भाग होता, ऊन मात्र भरपूर जाणवत होतं, चटका जाणवायला लागला, आम्ही आपसूक टोप्या काढल्या. ओढ्याचा एक काढ राईने, बांबूने गच्च भरलेला होता तर दुसरा जरा मोकळा होता.
आम्ही ओढ्यात भसभसा चालत होतो, अश्विनीचा वेग वाढला होता, तिने ओळख करून
दिली. मला ती पाषणातील कमळंच वाटली, ती म्हणाली, “हे बघ, अल काबरी”.... फुलांचं रुपडं
पाहून मी मनात ठरवून टाकलं ‘पाषाण कमळ’.
Scientific Name: Capparis spinosa L.
Common Name: Caper Plant
मराठीत काबरी, काबुर, कळवारी..
पाषाणांना, दगड-धोंडयांना कवेत घेऊन काबरीचं झुडुप पसरलेलं होतं. अगदी
काटेही सुंदर वाटले, वक्र आणि शेंदरी रंगाचे. पांनाच्या बगलेत एकेकटी फुले, कळ्याही
बऱ्याच होत्या, कळ्यांचा आकार हाताची बोटं बंद केल्यावर जाणवतात तसा वाटला. पानं लहान,
टोकाला गोलाकार, जरा जाड. काबरीचं झुडुप उष्ण, शुष्क परिसरात दिसलं, खडकाजवळ,
दगडाजवळ पसरलेलं आढळून आलं. फुलात तीन पांढरट पाकळ्या, केसरदले गुलबट-जांभळी, एक
पाकळी किंचीत हिरवट . . पूकेसर एकच, टोकाला हिरवा . . फुल पाहिल्यावर नेपती, गोविंदिची
आठवण नक्की होते.
केपर ची फळे, कळ्या, पाने यापासून विविध खाद्य पदार्थ बनवली जातात. शुष्क कळ्यांचा ‘केपर सॉस’ नावाचा रुचकर द्रव पदार्थ बनवितात. फ्रान्समध्ये
कळ्यांचे लोणचे बनवितात. या दोन्हीस पाश्चात्य देशांत व्यापारी महत्व आहे.
Capparis Spinosa हे झुडुप इस्रायलच्या दगडी भूभागांमध्ये त्याच
प्रमाणे जुन्या दगडी भिंतींमध्ये, अगदी जेरूसलेमच्या पवित्र वेस्ट वॉलमध्येही वाढलेले
दिसून येते, असे वाचण्यात आले. बायबलमध्ये केपर प्लांटचे झालाफ हे नाव आढळते. हिब्रू
धर्मग्रंथात इव्हिओनाह अशा केपरच्या फळांच्या नावाचा माणसाच्या क्षणभंगूर जीवनाचे
प्रतिक म्हणून उल्लेख आढळतो, कारण फुलोऱ्यानंतर लवकरच
फळातल्या बिया सगळीकडे इतस्ततः पसरून जातात आणि झुडूप कोमेजून जातं. अग्गादाह
आणि हालाखाह ह्या हिब्रू ग्रंथांमध्ये असा उल्लेख आढळतो, की काफ्रिसिन असं समजल्या
जाणाऱ्या खाण्यायोग्य फुलांच्या कळ्यांसाठी केपरची लागवड केली जात असे,
त्याचप्रमाणे कोवळ्या फळांचे मिठात किंवा व्हिनेगारमध्ये मुरवून लोणचे घातले जात
असे.
केपरच्या फुलाची रचना असामान्य असते, फळ जिथून विकसीत होते, ते फुलाचे किंजपुट
फुलातून बाहेर उगवलेल्या लांबलचक दांड्यावर असते, असे उल्लेख जुन्या ग्रंथात
सापडतात. परंतु केपर हा वृक्ष आहे की भाजी याविषयी त्यांच्यात संभ्रम दिसतो.
केपर दगडांमध्ये अगदी पक्के वाढते, त्यामुळे ते उपटून दुसरीकडे लावणे अवघड
असते.
Sources:
Encyclopaedia Judaica. © 2008 The Gale Group. All Rights Reserved.
https://gardenerspath.com/plants/herbs/how-to-grow-capers/
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpls.2017.01845/full
रूपाली भोळे
काबरफुलं पहिल्यांदा पाहिली ती बारा-पंधरा वर्षांपूर्वी, रायगडावर. राणीवशाच्या मागच्या भिंतीवर बाहेरील बाजूस वाढलेली. दिवाळीनंतर रायगडावर गेलात तर महाद्वारातून आत आल्यावर मागे वळून पहा. महाद्वाराच्या तटभिंतीवर काबर वेल महामूर फुललेली असते. पावसाळ्यानंतर कोरडे पडलेल्या नद्या ओढ्यांमध्ये वाढणारी ही वनस्पती रायगडाच्या तटांवर कशी काय वाढते याचं (संभाव्य) उत्तरही कुठेतरी वाचल्याचं आठवतंय, की बांधकामात वापरल्या जाणाऱ्या वाळूतून याचं बीज इथे रुजलं असावं.
- अश्विनी
-----------------------------------
