एल्गाराचा देत इशारा ..

एल्गाराचा देत इशारा..

आमच्या टेकडीवर एक पळस आहे. फेब्रुवारी मार्चमध्ये तो फुलतो आणि कायच्या काय सुंदर दिसतो. त्या दिवशी पळसाचे पूर्ण चित्र मिळावे म्हणून जरा लांब उभे राहिले, पण पळस काही कॅमेऱ्यात मावेना. डोळ्याशी कॅमेरा लावून मी अजून थोडं, अजून थोडं करीत पाठीमागे चालायला लागले. एकदाचा मिळाला छान.

पण हे काय, कपड्यात, केसात पकडून कुणीतरी मागे खेचतंय, हा एवढा काटेरी विळखा . . ही वेल आहे की झुडुप? बाभुळ म्हणावे की नाही? किती हा आडदांडपणा . . कायच्या काय चिडले मी. ही वनस्पती एका शेतवजा जागेच्या बांधावर हात पाय पसरून उभी होती. स्वतःला कसंबसं सोडवत मी त्यातून बाहेर पडले. खोडाला काटे, पानात काटे . . तिच्या अंगभर फक्त लालसर जांभळे काटे . . किती तिखट असावं एखाद्याने! आणि उन्हाळ्यातही हिरवी पाने! . . कायच्या काय होतं हे! . . तिचा आवेश पाहून, बांध  ओलांडून पलीकडे जाणं माणसालाच काय गुरांनाही या जन्मी शक्य नाही हे लक्षात आलं. वाघही हिला बघून परत फिरत असावा की काय म्हणून हीच नाव tiger stopper असंही सापडलं.

तिच्या आजूबाजूला तिनं कुणालाही फारसं वाढू दिलं नव्हतं की फिरकू दिलं नव्हतं. तिचे उघड्या तोंडाचे खिसे/शेंगा मात्र कायमस्वरूपी लक्षात राहिल्या. शेंगांनी आपली तोंडे आकाशाच्या दिशेने उघडी ठेवली होती . . आणि आतील काळ्या लांबट बिया स्पष्ट दिसत होत्या. शेंगा कायच्या काय छान दिसत होत्या. त्या भरीव टपोऱ्या वाटत होत्या. घरी येऊन नाव शोधले तर ही ‘चिलार’, झुडुपासारखी वेल, नावातही चिली होतंच. 

मला रागच होता. नेहमी पळसाजवळून जाताना मी तिला लांबूनच तिरकस बघायचे. तिच्या जवळून जाताना काटयांकडे बघून “संतापी, रागीट” असं मनातल्या मनात म्हणायचे आणि पुढे जायचे. जसा पावसाळा जवळ येऊ लागला, तशी ती भरभरा वाढताना दिसू लागली. पावसाळ्याच्या सुरुवातीला अनेक पिवळ्या फुलांचे तुरे फांद्यांच्या टोकाला दिसले. मधमाशा तिच्या काट्यांना भीत नव्हत्या. 

अनेक पिवळ्या-हिरवट छोट्या घंटा एकत्र टांगल्याचा भास तिची फुले बघितल्यानंतर होई. फुले तेजस्वी आणि शांत वाटत होती. फुलल्यावर वेल देखणी, निरागस, नम्र दिसत होती.

 तिच्या पानांची, काटयांची संख्या वाढली. काटे आकडेदार किंचित खाली वळलेले . . म्हणून की काय हिला cat’s claw असेही नाव आहे.  खोड अजूनच बळकट व काष्ठमय दिसू लागले. तिचा अस्ताव्यस्तपणा, रांगडेपणा अजून ठळक होऊ लागला. त्या शेताच्या बांधावरील पहारेकरीच जणू ती.

टिपू सुलतानाने या झुडुपाप्रमाणे असणाऱ्या वेलीची तटबंदीकरिता मुद्दाम लागवड केली होती म्हणून त्याला म्हैसूर थॉर्न हे नाव पडले, असे म्हणतात. 

या वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव Biancaea decapetala, 

शेक्सपीयरने त्याच्या दोन नाटकात उपनायिकांना Bianca (बियांका) हे नाव दिलेलं आहे, Othello आणि Taming of the

 shrew मध्ये. Othello मध्ये बियांका ही जवळजवळ खलनायिका तर Taming of the shrew मध्ये बियांका तेजस्वी 

आणि निरागस, गोड मुलगी. हे दोन्ही गुण या वनस्पती मध्ये दिसतात.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

शास्त्रीय माहिती :

वनस्पती शास्त्रीय नाव  Biancaea decapetala

कुळ : Caesalpiniaceae

मराठी नाव : चिलार, चिल्हार, चिल्हारी, चिल्लर 

पाने : संयुक्त पाने, शिरेच्या दोन्ही बाजूस विभागलेली, साधारण २०-२२ सेमी लांब, मुख्य शिरेवरही काटे. पर्णीका आठ ते दहा जोड्यात, अंडाकृती आकाराच्या.

फुले : जूनच्या दुसऱ्या आठवड्यात दिसून आली. फांदीच्या टोकास तुळशीच्या मंजिरीप्रमाणे, रंगाने पिवळसर, तेजस्वी, उलटी घंटेसारखी टांगलेली, अंदाजे दीड ते दोन सेमी परिघाची, पाकळ्या पिवळ्या काहीशा गोलाकार, केशरी पिवळी केसरदले आणि फुलाच्या बुडाशी पानासारखे उपांग.

शेंगा : आडव्या, सरळ टोकाला किंचित वाकलेल्या, तीन ते पाच काळ्या भरीव बिया. बिया वाऱ्याने किंवा धक्क्याने इतरस्त्र पडून रुजतात.

 रूपाली भोळे 

proopalee@gmail.com