गगना गंध आला - मधुमास धुंद झाला

     माघ सरता सरता थंडी कुठे पळाली, कळलंही नाही. वाढता उन्हाळा चांगलाच जाणवू लागला आणि टेकडीवर ब-याचशा झाडांची पानगळही सुरू झाली. टेकडी उदासवाणी वाटू लागली. त्यातच भर म्हणून, टेकडीवरच्या माळावर रविवारी क्रिकेट खेळायला येणा-या क्रीडाप्रेमी मंडळींनी माळावरचं गवत जाळून टाकल्यानं आणखीनच भकास, हताश वाटू लागलं. पण इथे ना, काहीच कायमस्वरूपी नसतं. बदल हाच स्थायीभाव....बदल, बदल, सतत बदल. गवत जाळल्याची खंत करणं नाही की सुगीच्या दिवसात अडकून पडणं नाही. पानगळ, नवी पालवी, फुलोरा, फलन, पुन्हा पानगळ. टेकडीवरची सृष्टी सतत नवं रूप घेत असते. रस्त्याच्या, झाडांच्या नेहमीच्या खाणाखुणा हरवतात, नव्या खुणा गवसतात.  

फाल्गुनात मधेच पावसाच्या दोन हलक्या सरी काय कोसळल्या, आणि टेकडीवरच्या माळाने करपलेल्या, जळालेल्या गवताचा काळा रंग पुसूनच टाकला! तिथे कोवळ्या हिरव्या गवताची चाहूल लागली.  माळावर पुन्हा टिटव्या, चंडोल, घरट्यासाठी जागा शोधू लागले. रानात आपटा, मेढशिंगी, शिंदी सारखी काही मोजकी मंडळी सोडता सगळ्या झाडांनी आपली पानं गाळून टाकली. आता इथे चैत्राची, सर्जनाची, नवचैतन्याची चाहूल आहे. पंचांगाप्रमाणे भलेही चैत्र-वैशाख वसंतऋतू असेल, पण इथे केव्हाचाच वसंतोत्सव सुरू झालेला आहे. टेकडीवरचा निसर्ग मधुमासाच्या धुंदीत आहे.  .   

दोन महिन्यांपूर्वी टेकडीवरचे शिरीष पर्णहीन झाले आणि झाडावर केवळ सोन्याच्या लगडींसारख्या दिसणा-या शेंगा शिल्लक राहिल्या. सध्या मात्र सगळे शिरीष  कोवळ्या पालवीबरोबरच पांढरट-पोपटी गोंडेदार फुलांनी सजले आहेत. घमघमत फुलत आहेत. चढणीवरचे कडुनिंबही मोहोरले आहेत. टेकडीची चढण चढू लागलं की पायथ्यापासूनच पहाटेच्या सुखद गारव्यात मिसळलेल्या शिरीषाच्या, कडुनिंबाच्या गंधाच्या लाटा आपल्याला वेढून टाकतात. सगळा आसमंत सुगंधी करतात. गगना गंध आला..मधुमास धुंद झाला..शांताबाईंच्या ओळी मनात रुणझुणत राहातात. 

झाडीत शिरावं, तर पायातळी सुकलेल्या पानांचा खच आणि निष्पर्ण झाडांच्या फांद्याफांद्यांवर कोवळ्या अंकुरांचे धुमारे! मधेच कुठे पांगा-याच्या केशरी तु-यांचं केशरशिंपण आणि त्यावर कावळे, टकाचोर, भारद्वाज, मैना, कोतवालापसून ते लिंबूटिंबू सनबर्ड पर्यंत सगळ्या पक्ष्यांची उडालेली झिम्मड. कुठे मोहाच्या लालजर्द पालवीच्या पताका आणि त्याखाली कळ्याफुलांच्या घोसांची झुंबरं.  टेकडीवरचे पळसही मजेदार. माळावरचा छोटा पळस केव्हाच फुलून, सुकलाही - त्याला आता पापड्याही लागल्या. पण रानातला प्रौढ पळस मात्र अजूनही हिरवाच आहे. त्याचं कसं सगळं रीतीप्रमाणे, बैजवार! छोट्या पळसासारखा नाचरेपणा नाही. उन्हाळा चांगला तापल्याशिवाय तो फुलत नाही. 

     टेकडीवरचा पेटरा (Mountain gardenia/ Gardenia turgida) पांढ-याशुभ्र फांद्याफांद्यांच्या जाळीवर पांढरी आणि पिवळी सुगंधी फुलं लेवून नटला आहे. आणि त्याचे फोटो काढण्यासाठी एका संध्याकाळी टेकडीवर गेलो, तर एका ओळखीच्या झाडीत ’गोविंदी’ची (Capparis Zeylanica) नवलाईची वेल फुललेली दिसली. गर्द गुलाबी आणि पांढरे नाजूक केसर, सुगंधाची पखरण आणि सगळ्या वेलीवर मधमाशांची गुणगुण. सगळी संध्याकाळच हसरी, गुलाबी, सुगंधी होऊन गेली.   

                                                

इथे बोंडाराही (Lagerstroemia parviflora) पुष्कळ आहे. वर्षभर आम्ही त्याच्या फुलण्याची वाट पहात होतो. गेल्या आठवड्यात हा कळ्यांच्या मण्यांनी सजलेला दिसला.  दोन दिवसांपूर्वी पाहिलं, तर गुलाबी केसरांच्या पांढ-याशुभ्र फुलांचा बहर मिरवत उभा होता. त्यावर मधमाशा तर इतक्या की दहा फुटांवरून गुणगुण ऐकू येत होती. आणि सुगंध? त्याला तर काही नावच देता नाही येत. डोळे मिटून, खोल श्वास घेऊन अनुभवायचा आणि आत साठवून ठेवायचा फक्त. 

आले वनावनात - सहकार मोहरून। भ्रमरास मंजिरीची - चाहूल ये दुरून। भरला मरंद कोषी - भरला प्याला। मधुमास धुंद झाला! .. इथे ’सहकार’ म्हणजे आंब्याची झाडं नाहीत, पण मोई (Lannea coromandelicum) आणि चारोळी (Buchanania cochinchiinensis)ला सुगंधी मोहोर येऊन फळं धरु लागली आहेत. दहिवण (Cordia macleodii) फुलो-यावर आहे. वारस (Heterophragma quadriloculare) फुलला आहे आणि आपटाही. आणि या प्रत्येक फुलो-याचा निराळाच गंध आहे. एक उग्र तर एक हलका. एक मधुर तर एक मदिर. किती फुलांचे रंग गणावे, कुणा सुगंधा काय म्हणावे.. अशी आनंदविभोर अवस्था होऊन जाते. गंधवती सृष्टी!

हा ही जेमतेम पंधरा दिवसांचा खेळ. मग इथली सृष्टी आणखी वेगळं रूप घेईल. सगळ्या कळ्या फुलतील, फुलून सुकतील, फळं धरतील, मोठी होतील, त्यात बी तयार होईल, फळं उकलतील आणि आतल्या बिया कुणी वा-याबरोबर, कुणी पाण्याबरोबर, कुणी आमच्या पायाला चिकटून, कुणी इथल्या शेरडांच्या पाठीवरून, कुणी पक्ष्यांच्या पोटातून प्रवास करत कुठेकुठे जाऊन पडतील, रुजतील. जीवनचक्र चालू राहील.

- अश्विनी केळकर