सोन्याचा काळा कंद

 

टेकडीवर दूरवर एक चारोळीच(Buchanania cochinchinensis) झाड आहे, त्याचं काळं मजबूत खोड पालकंड वेलीने(Cissus repens) वर चढायला वापरलंय. त्याच्या रुंद पांनामुळे आणि रचनेमुळे सावली दाट पडते, उन्हाळ्याच्या शेवटी किंवा मे च्या शेवटी या वेलीला कोवळी रंगीत पाने फुटतात.

पालकंड वेल

 

जमिनीवर अचानक उगून आलेली शेवळं, गोल-अंडाकृती आकाराच्या दगडांच्या खोबणीतील मातीच्या थंडाव्यामुळे उगून आलेले मालकांगुणी सारख्या असंख्य वेलिंचे धुमारे या सावलीत हे अंगण सजवत असतात. या अंगणातील याच दिवसातील पिवळ्या चांदण्याचा सडा पहाटे उमलुन येतो, अगदी जमिनीला टेकलेली, देठ नसलेली, पाच पाकळ्यांची, आकाराने बोरापेक्षाही लहान फुले पाहून आधी खूप आश्चर्य वाटलं. 

काही ठिकाणी पाने नव्हतीच, पण जिथे होती ती खूप लहान अंदाजे वीतभर किंवा बोटभर, लव असणारी दिसली, किंचित मोठ्या पानांना लव नव्हती आणि फुलेही नव्हती. पानं टोकदार, घड्या असलेली, ताठ भाल्यासारखी उभी आणि पानांच्या पायाशी वाहिलेली ही पिवळी धम्म फुलं. संपूर्ण वनस्पतीची रचना अशी वाटत होती की खूप खोलवर भक्कम आधार असावा.

तज्ञांनी ती काळी मुसळी (Curculigo orchoides) असल्याचं सांगितलं, “काळी मुसळी” का म्हणत असावे बरे? ‘हिरवी’ टोकदार रेषांची ताठ पाने, आणि ‘पिवळी’ फुले, मग काळा रंग कुठे असावा? गमक त्याच्या आधारात सापडलं. सोबत खुर्प घेऊन निघालो, एवढी सुंदर फुलं बागेत लावू या, हाही उद्देश होताच, खोदून पहिलं, मातीचा गंध ओलसर वाटू लागला, वीतभर खोदल्यावरही शेवट दिसेना कंदाचा काळा रंग दिसू लागला, मुसळासारखा लांबच लांब जाड, मांसल खोलवर रूतलेला काळं आवरण असलेला कंद.

या कंदाचे अनेक औषधी उपयोग वाचनात आलेत, मुसळीची काळी मुळे शक्तिवर्धक असून वातविकार, पित्तविकार, मधुमेह इत्यादींवर उपयुक्त असतात. अतिसारावर ताकात मूळ उगाळून देतात.

Curculin म्हणजे चवीला गोड असणार आणि पदार्थांची गोडी वाढवणारं (Sweetener). Curculigo ला चीन देशात अनेक वेगवेगळी नावं आहेत. एकल शाकार मूळ (Only thatch root), भू-ताड (ground palm) किंवा ब्राह्मणी जिनसेंग ही नावं त्याच्या दिसण्यावरून, उपयोगांवरून आणि त्याच्याशी संबंधीत असलेल्या इतिहासावरून पडली असावीत. त्यातला ‘एकल शाकार मूळ’ हा शब्द या वनस्पतीच्या आकाराचं वर्णन करतो. एकल या शब्दात मूळ एकटंच असतं, त्याला फार फाटे फुटलेले नसतात असा जसा सरळसरळ अर्थ आहे, त्याचप्रमाणे परिणामकारकतेच्या बाबतीत, सेवन करणाऱ्याला शक्ती प्रदान करण्याच्या बाबतीतही ते एकमेव आहे, असा अर्थ निघू शकतो, शिवाय त्याचं पान दिसायला छताच्या शाकारणीच्या गवतासारखं असतं. आणि त्याचं मूळ म्हणजेच कंद हा त्या वनस्पतीतला औषधी भाग आहे, म्हणून एकल शाकार मूळ. जमिनीच्या लगत अगदी जमिनीला चिकटून वाढतं, त्याचं पान ताडासारखं वर आलेलं असतं म्हणून भू-ताड. 

तर ब्राह्मणी जिनसेंग नावाशी एक ऐतेहासिक गोष्ट निगडीत आहे. इसवीसनानंतर आठव्या शतकात टॅंग वंशातला  मद्यपी आणि वासनांध सम्राट शांगझांग आजाराने खूपच अशक्त झाला होता. वेगवेगळे उपचार करूनही गूण येईना, म्हणून अजून कुणाला काही उपचार माहित असल्यास कळवावे, अशी दवंडी पिटण्यात आली. सिल्करूटच्या व्यापार मार्गावरून पश्चिमेकडून म्हणजेच भारतातून काही ब्राह्मण वैद्य तेव्हा तिथे आलेले होते. त्यांनी सम्राटाची अवस्था बघून त्याला काळ्या मूसळीचं चाटण दिलं. शिवाय ते कसं करतात, ते शिकवून नियमित सेवन करायला सांगितलं. काही दिवसांनी सम्राटाची प्रकृती केवळ बरी नाही, तर आधीपेक्षाही ठणठणीत झाली. आपल्या चिरतारूण्याचं रहस्य कुणाला कळू नये, म्हणून सम्राटानं हे औषध करायची कृती गुपीत ठेवली. पण काही वर्षांनंतर झालेल्या हल्ल्यांमध्ये जसा दरबारी खजिना लुटला गेला, तशी अनेक गुपीतंही उघड झाली, आणि या औषधीविषयी जनसामान्यांना कळलं. जिनसेंगच्या अनेक प्रजातींपैकी एक आणि ब्राह्मण वैद्यांनी त्याचा उपयोग कसा करतात ते दाखवलं म्हणून ब्राह्मणी जिनसेंग हे नाव पडलं. या वनस्पतीपासून तयार केलेलं औषध मर्दानगी ताकद वाढवत असल्याचा दावा करत असल्यामुळे ते गुपीत असणं, केवळ काही विशेषतः उच्च वर्गांसाठी राखीव असणं हे संदर्भ आहेत. 

टेकडीवरील निरीक्षणात काळ्या मुसळीला फळे किंवा बिया दिसून आल्या नाहीत. तिची उगवण फक्त सावलीत, तसेच भुसभुशीत जमिनीत झालेली प्रकर्षाने जाणवली. दमट आणि ओलावायुक्त परिसरात तिची वाढ होतं असावी. 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             टेकडीवर रांगेत लावेलेल्या उंदीरमारीच्या (Gliricidea) सावलीतही ती छान पसरली आहे. काळ्या मुसळी चे निरीक्षण करताना या भुसभुशीत परिसरात नानेटा साप, गोम, ई सरपटणारे प्राणी प्रथमच वर्षभरात आढळून आले. 

Wolf spider जातीच्या कोळयाची मादी आपली अंड्याची पिशवी मिरवतांना दिसून आली. अश्विनी म्हणते त्याप्रमाणे नम्र झाल्याशिवाय निसर्गाची खरी ओळख आणि त्याचे कंगोरे दिसत नाहीत हेच खरं!

रूपाली भोळे, proopalee@gmail.com

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

शास्त्रीय नाव: Curculigo Orchiodes, Curculigo ensifolia, Hypoxis orchiodes

Common Name: golden eye grass, xian mao, black musali

कुळ: Hypoxidaece (Star graas family)

मराठी: काळी मुसळी, मुसली कांदा

 

 

#tekadi

 

घंटांचं झाड

 टेकडी चढताना एका ठिकाणी ’हुंबाचं बेट’ आहे. म्हणजे तिथे हुंबाची (Milliusa tomentosa) पाच-सहा झाडं एकत्र आहेत, म्हणून आम्ही त्या जागेला तसं नाव दिलंय. त्याच्या बाजूने बहावा, खैर, असाणा, करंजही नांदतात. त्यातच एक मुलायम, पोपटी, चमकदार पानांचं झाड आहे. गेल्या वर्षी एप्रिल-मे मधे टेकडीशी मैत्री केली, त्यावेळी त्या झाडाशी ओळख नव्हती. झाडावर ना फूल होतं, ना फळ. अशा वेळी नम्र होऊन झाडाची ओळख विचारावी. झाड आपल्याला एखादी ओळखीची खूण देतं. तसं ’नम्र’ होऊन आम्ही त्याच्या बुंध्याच्या आसपासची जमीन धुंडाळू लागलो. तर एक सुकलेलं फूल झाडाने आमच्यासाठी ठेवलेलं दिसलं. सुकून तपकिरी रंगाचं झालेलं, सहा पाकळ्यांचं, छोट्या नळीसारख्या देठाचं, अगदी एखाद्या सेंटीमीटर आकाराचं फूल. अजून शोधलं, तर एक सुकलेलं फळही मिळालं. ते दोन भागात उकललेलं, लांबट, घंटेसारखं दिसणारं फळ बघितलं, आणि सुटलंच कोडं. हा ’मोखा’ होता बहुदा. मग घरी जाऊन थोडी शोधाशोध केली आणि त्याची ओळख पक्की केली. 

हुंबाच्या बेटातला मोखा

ओळख पटली, पण आता जास्तच रुखरुख लागली. मोखा, म्हणजे Schrebera swietenioides, हे oleaceae म्हणजे पारिजातक, जाई-जुई-मोगऱ्याच्या कुळातलं झाड. ओलिएसी कुळातली बहुतेक फुलं रात्री फुलणारी आणि सुगंधी. आता फुलांचा बहर सरून गेलेला दिसत होता, म्हणजे फुलं बघण्यासाठी वर्षभर वाट बघावी लागणार. आणि रात्री फुलणारी फुलं असतील तर अजूनच अवघड काम. 

टेकडीवरच्या वर्षभराच्या भ्रमंतीत त्याच्या फळाच्या वाढीचे सगळे टप्पे बघितले. ही फळं हिरवी असताना आणि सुकल्यावरही अगदी वैशिष्ट्यपूर्ण दिसतात. हिरवी असतात तेव्हा त्यावर आगदी बारीक बारीक पांढरट उंचवटे दिसतात. पावसाळ्यात अर्धवट सुकलेली फळं खाली पडतात, त्यांना एक विशिष्ट वासही असतो असं दिसलं. 

आम्ही नेहमी हिंडतो, त्या टेकडीच्या उतारावरच्या झाडीत मोख्याची दहा-बारा तरी झाडं आहेत. गंमत म्हणजे, जिथे जिथे मोखा आहे, तिथे तिथे बोंडाराही आहे. जशा सालई-मोई या दोघी बहिणी, तसे मोखा-बोंडारा भाऊ भाऊ अस कुठेसं वाचल्याचं आठवतंय. उंचापुरा, पोपटी पर्णसंभाराचा हा वृक्ष दिसतोही छान. बुंधा सरळसोट वाढतो आणि त्याला जरा उंचीवर फांद्या फुटलेल्या असतात. (हे लाकूड हातमागाच्या दांड्या तयार करण्यासाठी वापरतात, त्यामुळे याला weavers beam tree असंही नाव आहे.) याची संयुक्त पाने वर वर्णन केल्याप्रमाणे मुलायम, पोपटी, चमकदार असतात. संमुख पर्णिकांच्या तीन ते चार जोड्या, टोकाला एक पान आणि पानांची टोकं निमूळती होत लांबलेली. 

    

एप्रिल महिन्यापर्यंत वर्षभर झाडावर लटकणा-या फळांच्या घंटा दोन भागात उकलून आतल्या बिया वाऱ्याबरोबर उडून गेल्या. फळांचा झाडावरचा मुक्काम संपला आणि सगळ्या घंटा गळून पडू लागल्या. एक चक्र पूर्ण झालं. आता नव्या बहराची, फलधारणेची तयारी.

खूप दिवसांपासून मोख्याच्या फुलांची वाट बघत होते. एप्रिल-मे मधे मोखा फुलेल, तो बहर यावर्षी चुकवायचा नव्हता. रात्री फुलणारी फुलं, म्हणजे त्यांचा सुवास अनुभवायचा तर अगदी पहाटे तरी जायला हवं, नाहीतर संध्याकाळी उशीरापर्यंत टेकडीवर थांबायला हवं. एप्रिल महिन्यात रूपालीही काही दिवस गावाला गेलेली. मग एकदा अगदी दिवस सरता सरता एकटीच टेकडीवर गेले. हुंबाचं बेट तसं जवळ आहे. त्यामुळे तिथे गेले. पहाते, तर झाडावर अगदीच थोडी फुलं शिल्लक होती. बहुदा मला काही दिवस उशीर झाला होता. जी होती, तीही उंचावर. अंधारही पडत चालला होता, मग निराशेनेच परतले. मग पुन्हा सकाळी उठून टेकडीच्या DRDO च्या बाजूकडे गेले. बोंडाऱ्याचा बहर आता सरत चालला होता, मोहावर आणि मोईवर फळाचे घोस लटकू लगले होते. मोह, बोंडारा आणि मोईच्या पलिकडे जरा जरा उतारावर एक वेगळाच फुलोरा दिसला. पिवळसर-तपकिरी फुलांनी मोख्याचं झाड डंवरलं होतं! पण मोख्याचं झाड जरा तो-याचंच. याची फुलं आणि त्यांचा सुगंध असा सहजच नाही लाभत. फुलं इतकी उंचावर, की कॅमेऱ्यातही मुश्किलीने पकडता आली. ओंजळीत घेऊन वास वगैरे घ्यायचं तर दूरच. बरोबरच आहे म्हणा, मोखा हा शब्द आला आहे "मोक्षा"वरून.  संस्कृतातल्या याच्या अनेक नावांपैकी एक नाव मोक्ष! मोक्ष असा सहजासहजी थोडीच मिळेल? तपश्चर्या तर करायलाच हवी. नंतरही आम्ही दोघी पहाटे अगदी लवकर गेलो मोख्याची फुलं बघायला. पण सुकून जमिनीवर पडलेल्या चारदोन फुलांपलिकडे काहीच हाती लागलं नाही. त्या चारदोन फुलांनी त्याच्या सुगंधाची कल्पना मात्र दिली. घरी येईपर्यंत हातावर फुलांचा गंध रेंगाळत होता! आता बहुतेक सगळ्या झाडांचा बहर संपत आला आहे. पुढच्या वर्षी तरी ही फुलं जवळून पहायला मिळावीत यासाठी पुढच्या एप्रिलची वाट पहात आहोत. 

- अश्विनी केळकर 

---------------------------------------------

मोखा 

Schrebera swietenioides

(यातील श्रेबेरा हे नाव श्रेबेर या जर्मन वनस्पतीतज्ञाच्या स्मरणार्थ आणि swietenioides म्हणजे स्वीटेनिया महोगनी सारख्या पानांचा)

इतर नावे: घंटापाटली, गोलिध, मुष्क, काष्ठपटोला, मखर, घंटफल, घंटीमार

कुळ: ओलिएसी

---------------------------------------------

वाटेवरचा परस, शेंडीले कोवळा..

 

वाटेवरचा परस, शेंडीले कोवळा..

_ रूपाली भोळे 

टेकडीवरील माळावर पळस खूप लांबूनच दिसतो. तो फुललेला असला की त्याचं बहरणं आसमंताला प्रज्वलित करतं. काळ्या भुईवर केशरी सडा सांडून, त्यावर हा पिवळसर केशरी वस्त्र लेवून, फांद्यांच्या बाहू उघड्या करून तमाम प्राणी सृष्टीला सामावून घेण्यासाठी ताकदीने उभा, त्याच्या फुललेल्या रुपातून आधार, बलाढ्यता, सोज्वळता पाझरत असते. हाच तो खरा केशरी वस्त्र परिधान केलेला संत महात्मा. हे रूप तुम्ही एकदा पहिलं तर विसरूच शकत नाही. रणरणत्या उन्हातही हसरा, फुललेला, निःस्वार्थी, सतत पक्ष्यांना, प्राण्यांना देण्यासाठी तत्पर असा.

भर थंडीत आपली मोठी सपाट, जाड पानं भुईकडे झेपाऊन देणं हा त्याचा स्वभावाच. पर्णहीन होऊन काही काळानंतर कोवळ्या लवयुक्त डहाळ्यांचे धुमारे फुटू लागतात. वसंताच्या चाहुलीत काळ्या मुलायम कळ्या आकाशाच्या दिशेने तोंड करून फांदीला लगडतात. नभातील मावळतीचे आणि उदयाचे रंग यात अडकून रंगोत्सवाला  सुरुवात होते. काळे मखमली पेल्यासारखे पुष्पकोश आणि केशरी, लाल, नारिंगी रंगाच्या फुलांनी झाड भरून जातं. या पेल्यातील मधूरस पिण्यासाठी भुंगे, खारी, पक्षी यांची धडपड सुरू होते.

पावसाळा लांबला की पळस बहरण्याचं लांबतं असं महाजन सर आपले वृक्ष मध्ये म्हणतात. टेकडीवरील मोठा पळस यावर्षी अजूनही फुलायचा आहे, पण छोटा पळस मात्र नेहमीच्या वेळेतच फुलला आहे.(लेखातील मोठ्या पळसाची छायाचित्रे ही गेल्या वर्षातील आहेत). 

पळसाची पाने मोठी संयुक्त व चामट जाड असतात. पळासाच्या पानाला तीन पर्णिका तर पानाचा देठ अंदाजे दहा ते बारा सेमी लांब आणि जाड मांसल भागाने फांदीला जोडलेला असतो. पळसाच्या पांनापासून पत्रावळ्या करतात. पळसाच्या शेंगा (पळस पापड्या) सुरुवातीला पानांप्रमाणेच भासल्या. पळसाचं शास्त्रीय नाव Butea monosperma शेंगेत एकच बी, म्हणून monosperma, शेंगा वजनाने हलक्या, बीज-प्रसार व्हावा म्हणून वाऱ्यासोबत पसरणाऱ्या. गेल्या वर्षी पावसाळ्याच्या सुरुवातीला अनेक ठिकाणी टेकडीवर बिया रुजलेल्या दिसून आल्या. बी शेंगेतच रुजताना दिसलं, शेंगेच्या बी असलेल्या भागातून कोंब आणि मूळ फुटलेलं दिसलं. गेल्या महिन्यातील वणवा झेलून त्यातील काही अजूनही तग धरून आहेत.  

             

फुले पोपटाच्या चोचीसारखी वळलेली, गुच्छ्यात, फांदीला चिटकलेली, पाच ते चाळीस सेमी लांबीची.

पळसाची मुळे, फुले, फांद्या, साल यांचे अनेक औषधी आणि इतर उपयोग आहेत, पण सगळ्यात जास्त भावलं ते स्त्रीचं असलेलं भावनिक नातं. 

पळसाच्या फांद्याना लाख येते, लाखेपासून मणी करून  मंगळसूत्रात ओवले जातात. रामजन्माच्या वेळी पळस फुलतो म्हणून पळस हा सीतमायचा पुरुष असा उल्लेख गोईण मध्ये आढळतो. पळसाचे झाड रामाचे म्हणून ग्रामीण स्त्री आपल्या नवऱ्याची तक्रार पळसाजवळ करते. तर पिताजी आणि बंधुजी यांची आठवण ती पळसाजवळ काढते आणि मन मोकळं करते.  

वाटेवरचा परस, शेंडीले कोवळा,

लेकी देऊन सोयरा, पिताजी व ss माझा ||

वाटेवरचा परस, शेंडीले पिकला,

लेकी देऊन चुकला, पिताजी व ss माझा ||

वाटेवरचा परस, शेंडीले पिकला,

सखा निष्ठुर मनाचा, बंधुजी व ss माझा ||

 

शास्त्रीय नाव: Butea monosperma, Butea frondosa (Flame of forest),

मराठी नाव: पळस, परस

संस्कृत: पलाश,किंशुक

कुळ : Fabaceae (कडधान्य कुळ)

 

खोल दार खोल - लागलो जे दोल!

                 ओ रे गृहोबाशी - खोल दार खोल लागलो जे दोल
                स्थॉले जॉले बॉनोतोले लागलो जे दोल - दार खोल दार खोल..
(रवींद्रनाथ ठाकुर, गीतांजली,  https://www.youtube.com/watch?v=8CbfAH_YlvE  )

बंगालमधे गायलं जाणारं हे वसंतोत्सवाचं गीत! वनावनात, पानाफुलात वसंतवारे वहात असताना; सृष्टी वसंतोत्सव (दोल, दोलोत्सव) साजरा करीत असताना; त्याकडे पाठ फिरवून, मनामनांची, घराघरांची कवाडं घट्ट लावून बसलेल्यांना या आनंदात सामील होण्यासाठी केलेलं आवाहन!

...आज घराची कवाडं उघडून त्या वा-याचं स्वागत करायला खरेतर सगळे आसूसलेले आहेत पण प्रत्येक घरात, प्रत्येक कुटुंबात कोरोनाच्या आजाराने या ना त्या प्रकारे आपली काळी पावलं उमटवलेली असताना ना घराची दारं उघडता येताहेत, ना मनाची. 

सृष्टीचा वसंतोत्सव मात्र स्थॉले जॉले बॉनोतोले अगदी ऐन भरात आहे.  

मागच्या एका लेखात (गगनास गंध आला) टेकडीवरच्या बोंडा-याचा/ नाण्याचा उल्लेख केला होता. बोंडारा मेंदीच्या म्हणजे Lythraceae कुळातला. महाराष्ट्राचे राज्यपुष्प असलेल्या तामणाचा भाऊबंद. फुलं तामणासारखीच, पण शुभ्र पांढरी, तामणापेक्षा छोटी आणि सुवासिक. सहा दलांच्या calyx वर सहा सुट्या पाकळ्या आणि त्यात मधोमध उभ्या असलेल्या आकडीदार स्त्रीकेसराभोवती असंख्य पुंकेसर. त्यातही पुंकेसरांचं बाहेरचं मंडल टोकाला हलका जांभळा रंग असलेल्या थोड्या जास्त उंचीच्या केसरांचं. आतले केसर कमी उंचीचे आणि पिवळ्या परागांच्या टोप्या घातलेले. सुरेख रचना!

फुललेला बोंडारा 

फुललेला नाणा/ बोंडारा मी यावर्षी पहिल्यांदा पाहिला. गेले वर्षभर आम्ही त्यावरची लांबट छोटी फळं बघत होतो. फळांचा आकार थेट Ice Age मधल्या खारोटीच्या तोंडातल्या अ‍ॅकोर्नची  आठवण करून देणारा. फळं सुकली आणि चार भागात उकलली. आतल्या चार कप्प्यांमधे शिस्तीत उभ्या रचून ठेवलेल्या एक पंखाच्या बिया वा-याबरोबर रानोमाळ उडून गेल्या आणि जानेवारीच्या अखेरीस झाडावर बारीक बारीक कळ्यांचे मणी दिसू लागले. 

फळाच्या चार कप्प्यात शिस्तीत रचलेल्या पंखवाल्या बिया

हिरवी फळे

कळ्या आलेल्या फांद्यांची रचनाही शिस्तबद्ध. फांदीवर दोन पाने समोरासमोर. त्याच्या बेचक्यातून फुटलेल्या दोन ते चार शाखा. त्या प्रत्येक शाखेला त्याच शिस्तीत फुटलेल्या आणखी उपशाखा आणि प्रत्येक उपशाखेच्या टोकाला कळ्यांचं त्रिकूट! 

एप्रिलच्या पहिल्या आठवड्यात आता बोंडारा फुलला असेल अशा अंदाजाने झाडाकडे गेलो. सगळं रूपच पालटलं होतं त्याचं!. पालवीचा पोपटी रंग झाकत झाड पूर्ण शुभ्र झालं होतं. झाडाजवळ गेल्यावर मंद सुगंध जाणवत होता आणि शुभ्र फुलो-यावर इतक्या इतक्या मधमाशा की चक्क त्यांची गुणगुण ऐकू येत होती! 

"मौमाछी फिरे जाची फुलेरो दोखिना - पाखाए बाजाय तार भिकारीरो बीणा!" (मधमाशा (मौमाछी) भिक्षेक-याच्या वीणेगत आपल्य़ा पंखांची मंद तार छेडत, वसंतात फ़ुललेल्या फुलाफुलांकडून दक्षिणा घेत रुंजी घालत आहेत!) खालून वर, वरून खाली, क्षणात या फुलावर तर क्षणात त्या. मकरंद आणि परागकणांची लयलूट चालली होती . सूर्योदयाच्या वेळी कोवळ्या उन्हात न्हालेला नाण्याचा शुभ्र फुलोरा, त्याचा नाजूक सुगंध आणि मधमाशांच्या पंखांनी छेडलेल्या वीणेचं शांत पार्श्वसंगीत - समाधी लागावी असंच वातावरण होतं ते. सूर्य वर येईपर्यंत तिथेच रेंगाळलो. उन्ह वाढलं तशा मधमाशाही पांगल्या आणि आम्हीही.   

मौमाखी!

बोंडारा, नाणा, तामण वगैरे झाडं मधमाशांच्या दृष्टीने अतिशय महत्त्वपूर्ण आहेत. नंदी, नाणा, लेंड, वेंथेक्कू अशा वेगवेगळ्या नावांनी ओळखले जाणारे हे झाड जंगलातून मध गोळा करणा-या जमातींच्या दृष्टीने महत्वाचे आहे. ही झाडं जितकी चांगली फुलतील, तितकी भरपूर मध मिळण्याची शक्यता जास्त. 

याच्या botanical नावाचा गुंता मात्र आम्हाला अद्याप सुटलेला नाही. हा Lagerstroemis microcarpa, की Lagerstroemia parviflora?  दोन्हीची फळे, पाने, फुले यात फरक फक्त आकारातल्या लहानमोठेपणाचा. पण तुलना करून बघायची, तर दोन्ही प्रजाती एकत्रच पाहायला हव्यात, त्यामुळे हा प्रश्न अद्याप अनुत्तरीतच राहिला आहे.   

टेकडीवर बोंडा-याची झाडं विपुल प्रमाणात आहेत. आत्ता खरेतर ती सगळी फुललेली असतील. त्यांच्या बरोबरीने मोखा फुलला असेल, खैर फुलला असेल, मोहावर फळे धरू लागली असतील. 

                रंगा हाशी राशी राशी ऑशोके पॉलाशे...

 टेकडीवर अशोक नाही, पण मोठा पळस आता फुलाफुलातून रंग उधळत हसेल...

ओ रे गृहोबाशी - खोल दार खोल, लागलो जे दोल.... सगळी उदासी, थिजलेपण, चिंतांचं मळभ दूर होऊन वसंत ऋतूच्या या बोलावण्याला लवकरात लवकर प्रतिसाद देता येवो.... 

-अश्विनी केळकर